1- Başkanlık sistemi kuvvetler ayrılığına dayanan bir hükûmet sistemidir
Başkanlık sistemi, yasama, yürütme ve yargı organları arasında kesin bir ayrıma ve dengeye dayanan bir hükûmet sistemidir. Başkanlık sistemi, kuvvetler ayrılığı ilkesinin kesin ve sert bir biçimde uygulandığı, başkanın doğrudan halk tarafından seçildiği ve görevini sürdürmek için parlamentonun güvenoyuna ihtiyaç duymadığı hükûmet şekli olarak tanımlanır.
2- Başkanlık sisteminde yürütme organı tek kişiliktir
Başkanlık sisteminde, parlamenter sistemde olduğu gibi bir yanda sorumsuz olan devlet başkanı diğer yanda ise sorumlu olan bir kabine yoktur. Yürütme organı tek kişiden oluşur, o da başkandır. Başkanlık sisteminde, başkanın dışında sembolik bir devlet başkanlığı makamı yoktur. Başkan aynı zamanda, devlet başkanıdır.
3- Başkanlık sisteminde Başkan, halk tarafından seçilir
Başkanlık sisteminde yürütmenin başı, yani başkan doğrudan doğruya halk tarafından seçilmektedir. Başkan belirli bir süreliğine-ve genelde üst üste ancak iki kez (ABD Başkanlık sisteminde görülen bir uygulamadır, başkanlık sisteminin zorunlu bir uygulaması değildir)- seçilir ve kural olarak görev süresi bitmeden görevden alınamaz. Başka bir deyişle başkan yasama organının içinden çıkan bir kişi değildir.
4- Başkanlık sisteminde Başkan yasama organının güvenine dayanmaz; başkan da yasama organını feshedemez
Başkanın yasama organının güvenine dayanmaması onun görev süresi bitmeden yasama organı tarafından güvensizlik oyuyla görevden alınamayacağı anlamına gelir. Dolayısıyla başkan yasama organına karşı sorumlu değildir, sadece kendisini seçen halka karşı sorumludur.
5- Başkanlık Sisteminde aynı kişi hem yürütmede hem yasamada görev alamaz
Parlamenter sistemde ve yarı başkanlık sisteminde yürütme organının üyelerinin aynı zamanda yasama organı üyesi olmalarının önünde bir engel yoktur. Hatta çoğunlukla bakanlar aynı zamanda milletvekillerinin arasından seçilirler. Başkanlık sisteminde ise hem başkanın hem de sekreterlerinin eş zamanlı olarak yasama organında da görev almaları yasaktır. Bu durum sert kuvvetler ayrılığının mantıki bir sonucudur.
6- Tek tip bir başkanlık sisteminden bahsedilemez
Başkanlık sisteminden ziyade başkanlık sistemlerinden bahsetmek gerekir. Bu sistemin farklı ülke uygulamaları vardır. Bu sistem de ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Örneğin ABD’de uygulanan başkanlık sistemi, Latin Amerika’da uygulanan başkanlık sistemlerinden farklıdır.
7- Gerçek anlamda kuvvetler ayrılığı başkanlık sisteminde vardır
Kuvvetler ayrılığı anlayışının parlamenter sistemlerde tam olarak işlediğini söylemek çok zordur. Çünkü günümüzde, yasamanın yürütmeye bağımlı hale geldiğini söylemek mümkündür. Başkanlık sistemindeki parlamentolara baktığımız zaman gerçekten başkanın karşısında önemli bir güç olduğunu söylemek mümkündür. Parlamenter sistemde, yasama ve yürütme yetkileri kural olarak iki ayrı organa verilmiştir. Ancak bu organlar birbirinden tam olarak bağımsız değildir. Günümüzde bu organlar, iç içe geçmiştir.
8- Başbakanlık sisteminde kuvvetler ayrılığının katı bir şekilde uygulanır
Başkanlık sisteminde kuvvetler ayrılığı anlayışı en katı şekilde uygulanmaktadır. Başkanlık sisteminde, parlamenter sistemde olduğu gibi devletin ve hükûmetin başı ayrımı görülmez. Yürütme organının başında bulunan Başkan ne seçilme ne de görevini sürdürme aşamasında parlamentonun güvenoyuna ihtiyaç duymaz ve parlamentonun güvensizlik oyuyla iş başından uzaklaştırılamaz. Dolayısıyla başkan, (çok istisnai durumlar dışında) kendisi çekilmediği takdirde, seçildiği süre boyunca yürütmenin başı olarak kalacaktır. Buna karşılık başkan da yasama organını feshedemez ya da onun görev süresini kısaltamaz.
9- Başkanlık sisteminde bakanların konumu parlamenter rejimdeki bakanlardan çok farklıdır
Başkanlık sisteminde bakanlar, tamamen başkanın tercihleri doğrultusunda göreve gelir ve görevden alınırlar. ABD başkanlık sisteminde bakanlar sekreter adıyla anılmaktadır. Bunlar başkanın yardımcılarıdır. Sekreterler yasama organı üyesi olmadıkları gibi yasama organına karşı da sorumlu değildirler. Sekreterler doğrudan başkana karşı sorumludur. Başkan tarafından seçilen ve Meclis tarafından onaylanan yardımcıları ise bir kabine oluşturmazlar.
10- Başkanlık sisteminde Meclis çok daha etkili ve yetkili olmaktadır
Kanun ve bütçe gibi çok önemli iki yetkiyi elinde tutan Meclis, bu iki yetki sayesinde başkanı kendine muhtaç kılmakta ve onu parlamento ile iyi geçinmek zorunda bırakmaktadır. Başkan ve bakanların meclis çalışmalarına katılma yetkileri olmadığı gibi kanun tasarısı hazırlama yetkileri de yoktur. Parlamenter rejimde ise kanun yapma yetkisi ve bütçe meclise verilmekle beraber, uygulamada bu süreçlere tamamıyla yürütme organı hâkimdir. Öyle ki yürürlüğe giren kanunların büyük çoğunluğu kanun tasarısı biçiminde hükûmetten gelmektedir. Parlamenter sistemlerde parlamento denetiminin etkinliğinden bahsetmek mümkün değildir. Parlamento çoğunluğunun kendi partisinin oluşturduğu hükûmeti denetlemesi ya da hükûmetin cumhurbaşkanı aracılığıyla kendisinin dayandığı parlamentoyu feshetmesi mümkün görünmemektedir. Dolayısıyla parlamenter sistemlerde yürütmeye karşı etkin bir yasama denetimi yapılamamaktadır. Başkanlık sisteminde parlamentoları etkin kılan bir diğer sebep ise milletvekillerinin bu sistemde kendilerini daha bağımsız hissetmeleridir. Zira başkanlık sisteminde bir kişinin hem yasama hem de yürütme organında görev alamaması olgusu, milletvekillerinin gelecekte bakan olabilmek kaygısıyla başkana, karşı görüş bildirememe durumunu nispeten ortadan kaldırmaktadır. Oysa parlamenter sistem ve yarı başkanlık sisteminde durum tam tersidir. Dolayısıyla bu sebeplerden ötürü başkanlık sistemi daha güçlü ve etkin bir yasama organını ortaya çıkarma potansiyeline sahiptir.
11- Başkanlık sistemi zorunlu olarak iki meclisli bir parlamentoyu gerektirmez
ABD’nin çift meclisli yapısının Başkanlık sistemiyle arasında zorunlu bir ilişki yoktur. Çift meclisli yapı başkanlık sisteminin değil, ülkenin federal yapısının zorunlu sonucudur. İki meclisli bir yapı başkanlık sistemine değil, federal devletlere ait bir unsurdur. Bu yalnızca ABD’de değil neredeyse bütün federal devletlerde böyledir. Örneğin hükûmet sistemi olarak parlamenter sistemi benimseyen ve federal bir devlet olan Almanya’da da çift meclisli bir yapı vardır. Dolayısıyla Türkiye’nin başkanlık sistemine geçmesi, aynı zamanda çift meclisli bir yapıya bürünmesini gerektirmeyecektir. Ayrıca Türkiye, 1961 Anayasası döneminde çift meclis sistemini denemiş ancak sistemi ağırlaştırması sebebiyle olumlu sonuç alamayarak bundan vazgeçmiştir.
12- Başkanlık sistemi federal devleti zorunlu kılmaz
Devlet sistemleri yapıları bakımından, üniter devlet ve federal devlet biçiminde tasnif edilir. Hükûmet sistemleri de çeşitli açılardan tasnif edilir. Devlet sistemi olarak her ülke kendi coğrafi, siyasal, tarihsel ve kültürel yapısına uygun bir model ve yapılanmayı seçebilir. Bir ülke kendi şartlarına göre tanımladığı devlet sistemi tercihini yaptıktan sonra, dilediği türden bir hükûmet sistemi tercihi yapabilir. Bu sebeple tartışmalarda önerilen, sadece hükûmet sistemi tercihinin değiştirilmesi yönündedir. Başkanlık sistemine ilişkin tercihle federalizm arasında zorunlu bir neden sonuç ilişkisi bulunmamaktadır. Hükûmet sisteminde yapılacak bir değişiklik, devlet sisteminde bir değişikliği şart koşmamaktadır. Ayrıca, başkanlık sistemini önerenlerin en temel gerekçesini, Türkiye için en ideal yönetim modelinin üniter yapı üzerine kurgulanmış bir başkanlık hükûmeti sistemi olduğu iddiası oluşturmaktadır.
13- Başkanlık sistemi sadece ABD’de uygulanmamaktadır
Başkanlık sistemi konusunda yanlış bilgilerden ve algılardan birisi de başkanlık sisteminin sadece ABD’de uygulandığı, ABD dışındaki uygulamalarının örneğin Latin Amerika uygulamalarının olumsuz sonuçlar doğurduğu yönündedir. Öncelikli olarak belirtmek gerekir ki ABD’de uygulanan başkanlık sistemi, Latin Amerika’da uygulanan başkanlık sistemlerinden farklıdır. ABD’de uygulanan başkanlık sisteminde hem yasama hem de yürütme güçlüdür. ABD’de güçlü bir yasama organı vardır. Meksika ve Venezuela gibi Latin Amerika ülkelerinde ise yasama organı güçsüzdür. Bu ülkelerde başkanlar son derece güçlüdür. Günümüzde başkanlık hükûmeti sisteminin parlamenter sisteme nazaran daha az yaygın olmadığı bir gerçektir. Bu modelin Amerika’dan başka başarılı örneği bulunmadığı iddiası doğru değildir. Çünkü günümüzde birçok ülkede başkanlık sistemi başarılı bir şekilde uygulanmaktadır. Latin Amerika’daki eski dikta rejimlerinin kaynağının başkanlık hükûmeti sistemi olmadığı, bu ülkelerde uygulanan hükûmet sisteminin yetkiler ve çalışma mekanizması açısından ABD örneğinden farklı olduğu görülmektedir.
14- Başkanlık sistemi diktatörlüğe yol açmaz
Başkanlık sisteminin bir padişahlık rejimine, kişisel diktatörlüğe yol açacağı iddiaları gerçekçi değildir. Başkanlık ve yarı başkanlık sistemleri de -tıpkı parlamenter rejim gibi- demokratik hükûmet modelleri arasındadır ve birçok demokratik ülkede oldukça başarılı şekilde uygulanmaktadır. Başkanlık sisteminde yürütme organının başını doğrudan doğruya halka seçtirmesi sebebiyle daha demokratik nitelikte olduğu söylenebilir. Başkanlık hükûmet sisteminin dikta rejimini doğuracağı iddiaları çok sağlam temellere dayanmamaktadır. Zira dikta rejiminde diktatör sadece yürütmeye değil devletin bütün kuvvetlerine hakimdir. Bu açıdan bakıldığında başkanlık hükûmeti sisteminde aynı kişinin yasama organına da hakim olması zordur.
15- Başkanlık sistemi etkin yönetim sağlar
Başkanlık sisteminde başkan, parlamenter sistemin meclise karşı sorumlu başbakanına göre, karar alırken daha fazla inisiyatif kullanabileceğinden etkin bir yönetimin sağlanabilmesi, önemli kararların daha hızlı alınabilmesi mümkündür.
16- Bakanlık sistemi istikrarlı bir yönetim sağlar
Başkanlık sisteminin en güçlü yönlerinden biri uygulamada istikrarlı bir yönetim sağlamasıdır. İstikrarlı yönetim başkanın sabit görev süresine sahip olmasından kaynaklanır. Bu sistemde başkan, parlamenter sistemdeki başbakan gibi, yasama organı tarafından verilecek bir güvensizlik oyuyla düşürülüp değiştirilemeyeceği için görev süresinin sonuna kadar iktidarını koruma sahiptir. Zira, iki genel seçim arasında yasama organında temsil edilen partiler veya bunların liderleri ya da partilerine sadık olmayan yasama organı üyeleri, yürütme organında değişikliğe neden olabilecek herhangi bir hamle yapamazlar; yapsalar bile bunlar olumsuz etki yaratamaz.
17- Başkanlık sistemi güçlü bir yönetim sağlar
Başkanlık sistemi gücü bir tek kişinin elinde toplandığı için devlet daha iyi yönetilebilir. Böylece oluşacak güçlü icra ise güçlü devleti de beraberinde getirecektir. Parlamenter sistemlerde yürütme gücü cumhurbaşkanı ile başbakan arasında paylaştırdığından icranın gücü azalmaktadır. Gücün bu şekilde bölünmesi birtakım eksikliklere sebep olmaktadır.
18- Başkanlık sisteminde denge ve denetleme mekanizmaları vardır
Başkanlık sisteminde yasama ve yürütme organları birbirinden tamamen ayrılmış önemli bazı yetkileri karşılıklı olarak paylaşmışlardır. Bu şekilde sistemin yasama ve yürütme organlarını karşılıklı olarak birbirine muhtaç kılmış olması uzlaşma zorunluluğunu da beraberinde getirmektedir. Bu sistem içerisinde çok güçlü bir konuma sahip olan başkan kongre ile iyi geçinemediği takdirde hiçbir önemli yetkisini kullanamaz hale gelir. Çünkü kanun çıkarma ve bütçe gibi iki önemli yetki sayesinde başkan kongreye bağlı hale gelmektedir. Bu sistemde başkanı denetleyecek ve frenleyecek bir mekanizma olan fren ve denge mekanizması getirilmiştir. Buna göre başkanın, yasama organına mesaj yollama, tüzük ve yönetmelik yapma, veto yetkisini kullanma gibi yetkileri kullanmasına karşılık yasama organının bütçeyi kabul etmesi, bakanların ve yüksek derecedeki kamu görevlilerinin atamalarını onaylama gibi yetkilere sahip olması sayesinde hem yürütme organı hem de yasama organı kontrollü bir şekilde hareket etmek zorundadır. Böylece bir organın anayasal sınırlar içinde kalması diğer organın denetimi sayesinde gerçekleşecektir.
19- Başkanlık sisteminde öngörülebilirlik ve hesap sorulabilirlik daha belirgindir
Seçmenlerin tercih ettiği parti seçimi kazanırsa tek başına hükûmet olacaktır. Parlamenter sistemlerde koalisyon ihtimali seçmenin arzu etmediği bir siyasi partinin koalisyon yoluyla hükûmette yer alması sonucunu doğurabilir. Başkanlık sisteminde hesap sorulacak kişi bellidir, o da başkandır. Parlamenter sistemlerde koalisyon dönemlerinde hesap sorulabilirlik çok zayıftır.
20- Ülkemizde hükûmet sistemi değişikliği talebinin Türkiye’nin siyasi geçmişinden ve siyasi pratikteki sorunlardan kaynaklanan nedenleri vardır
Ülkemizde hükûmet sistemi değişikliği talebinin Türkiye’nin siyasi geçmişinden ve siyasi pratikteki sorunlardan kaynaklanan nedenleri vardır. İlk neden Ülkemizin koalisyon dönemlerinde çektiği sıkıntılar ve ülkemizde istikrarlı yönetimlere duyulan ihtiyaçtır. İkinci neden kuvvetler ayrılığı anlayışının parlamenter sistemde işlemez hale gelmesi diğer bir ifadeyle yasamanın yürütmeye bağımlı hale gelmesidir. Üçüncü neden hükûmetin sağlıklı denetlenememesidir.
